નમૂનેદાર યુનેસ્કો હેરિટેજ સાઈટસ (છપ્પનવખારી)

Nov 12, 2013 18:54 છપ્પનવખારી - તેજસ વૈદ્ય બાળકોનું વેકેશન પડી ગયું છે. વેકેશનમાં ફરવા જવું હોય તો યુનેસ્કોએ બાળકો માટે જગતભરનાં કેટલાંક ચુનંદાં પ્રવાસન સ્થળો પસંદ કર્યાં છે જે યુનેસ્કોની વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઈટ્સમાં સામેલ છે. આ સ્થળો માત્ર બાળકોને જ નહીં પણ મોટેરાંઓને પણ અચંબો પમાડે એવાં છે. જો આમાંથી કોઈક સ્થળોની મુલાકાત લઈ શકાય તો એના જેવું રૂડું એકેય નહીં અને ન જઈ શકાય તો આ લેખ વાંચીને ઘેર બેઠા ગંગા માણો! ઈતિહાસ માત્ર પાઠયપુસ્તકો કે અન્ય પુસ્તકોમાં જ વાંચવાની બાબત નથી. ઈતિહાસ સ્થળ પર જઈને જાણવા અને માણવાની બાબત છે. વિશ્વમાં એવા ઘણા સ્થળ છે જેને નેશનલ પાર્કનો દરજ્જો મળ્યો છે કે ટુરિઝમ સ્પોટ તરીક જગવિખ્યાત બન્યા છે. અવાવરૂ સ્થળોના ઈતિહાસ સાથે અનુસંધાન તારવીને તેને ટુરિઝમ સ્પોટ તરીકે કઈ રીતે ડેવલપ કરી શકાય અને લોકોને એમાં કઈ રીતે રસ લેતા કરી શકાય એ કામ વિશ્વના કેટલાક દેશોમાં ખૂબ માવજતપૂર્વક થયું છે  કોલોસિયમ - રોમ, ઈટલી એમ્ફિ થિયેટર હવે દેશનાં મોટા ભાગનાં શહેરો માટે ખૂબ જાણીતો શબ્દ બની ગયો છે. એમ્ફિ થિયેટર શબ્દ પ્રાચીન ગ્રીસ - રોમમાંથી આવેલો છે. પ્રાચીન રોમમાં અર્ધ કે લંબગોળાકાર નાટકશાળાઓ હતી. જે એકદમ ઓપન હતી. આજે અમદાવાદ સહિત ગુજરાતનાં કેટલાંક શહેરોમાં પણ એમ્ફિ થિયેટર છે. ઈટલીના રોમમાં આવેલું કોલોસિયમ ફ્લેવિયન એમ્ફિ થિયેટર તરીકે પણ ઓળખાય છે. રોમન સલ્તનતનું સૌથી વિશાળ એમ્ફિ થિયેટર એટલે કોલોસિયમ. જે ઈ.સ. પૂર્વે ૭૦-૮૦માં બંધાયેલું છે. રોમન સમ્રાટ વેસ્પેસિયનના વખતમાં એ બંધાયું હતું. ઈ.સ.પૂર્વે ૭૦માં એનું ચણતર શરૂ થયું હતું અને ૮૦માં પૂરું થયું હતું. આ એમ્ફિ થિયેટરની વિશેષતા એ છે કે સિત્તેર હજાર દર્શકો ત્યાં બેસીને મનોરંજન માણી શકે છે. ત્યાં માત્ર નાટકો જ નહોતાં ભજવાતાં. એમાં જાહેર તમાશા, જીવસટોસટની બાજીઓ વગેરે ખેલાતા હતા.ઈંગ્લિશ ફિલ્મ 'રોમન હોલી ડે'(૧૯૫૩)ના કેટલાંક દૃશ્યોમાં કોલોસિયમ સુંદર રીતે દર્શાવવામાં આવ્યું હતું. કોલોસિયમ કોઈ ફિલ્મમાં ઊડીને આંખે વળગતું હોય તો એ હતી'ગ્લેડિએટર'(૨૦૦૦). જેમાં કોલોસિયમના પટાંગણમાં યોદ્ધાઓને બાથ ભીડતા બેનમૂન રીતે દર્શાવ્યા હતા. જાણીને નવાઈ લાગશે કે ગ્લેડિએટરમાં દર્શાવેલું કોલોસિયમ સાચું નહોતું. એ કમ્પ્યુટર ગ્રાફિક્સની સીજીઆઈ એપ્લિકેશન એટલે કે 'કમ્પ્યુટર જનરેટેડ ઇમેજરી' દ્વારા તૈયાર થયું હતું.૧૯૮૦માં તેને યુનેસ્કોની વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઈટમાં સ્થાન આપવામાં આવ્યું હતું. ઓપેરા હાઉસ - સિડની, ઓસ્ટ્રેલિયા ૨૦૦૭માં સિડનીના ઓપેરા હાઉસને યુનેસ્કોની વર્લ્ડ હેરિટેજ યાદીમાં સ્થાન મળ્યું હતું. આધુનિક શૈલીનાં મહાન સ્થાપત્યોમાં ઓપેરા હાઉસ સામેલ છે. સિડનીના બંદર પર આવેલું ઓપેરા હાઉસ જાણે ત્યાંના દરિયામાંથી બહાર ઊગીને નીકળ્યું હોય એટલું રમણીય લાગે છે. યુનેસ્કોએ પોતાની નોંધમાં લખ્યું હતું કે, "ન માત્ર ૨૦મી સદીનું બલકે, માનવ ઇતિહાસમાં સર્જનાત્મકતાનું આ બેજોડ ઉદાહરણ છે."ડેન્માર્કના આર્કિટેક્ટ જર્ન ઉટ્ઝને તેની ડિઝાઈન તૈયાર કરી હતી. ઓપેરા હાઉસે જર્ન ઉટ્ઝનનું નામ અમર કરી દીધું છે. ૨૯ નવેમ્બર, ૨૦૦૮ના રોજ ૯૦ વર્ષની વયે તેમનું નિધન થયું હતું.૧૯૫૯માં ઓપેરા હાઉસનું બાંધકામ શરૂ થયું હતું જે ૧૯૭૩માં પૂરું થયું હતું. આ વર્ષે તેને ૪૦ વર્ષ થયાં એની ઉજવણી ચાલી રહી છે. એમાં થિયેટર, કોન્સર્ટ હોલ, પ્લે હાઉસ, રેકોર્ડિંગ સ્ટુડિયો વગેરે આવેલાં છે. અંદર કેટલાક શૈક્ષણિક કાર્યક્રમો પણ ચાલે છે.અમેરિકન આર્કિટેક્ટ લૂઈ કાન્હે ઓપેરા હાઉસને જોઈને કહ્યું હતું કે, "પોતાનો પ્રકાશ કેટલો ખૂબસૂરત છે એ સૂર્યને ત્યાં સુધી નહીં ખબર પડી હોય જ્યાં સુધી તેનાં કિરણો ઓપેરા હાઉસ પર પડીને રિફ્લેક્ટ થયાં હશે." ધ જાયન્ટ્સ કોઝવે - આયર્લેન્ડ, અમેરિકા લંડનના ઉત્તર આયર્લેન્ડ તરફ આવેલો ધ જાયન્ટ્સ કોઝવે એવો અજુબો છે કે એને જોતાંવેંત માનવું પડે કે કુદરત પણ જબરા ખેલ ખેલે છે. દરિયાના કાંઠે એવા ખડક તૈયાર થયેલા છે જે ષટ્કોણીય આકારનાં ચોસલાંના બનેલા છે. ત્યાં પહોંચીએ એટલે કોઈ પઝલ પ્રદેશમાં પહોંચી ગયા હોઈએ કે ગણિતના કોઈ દાખલા વચ્ચે ઊભા હોઈએ એવું લાગે. જે ષટ્કોણીય ચોસલાં છે એ જ્વાળામુખીના ખડકનાં બનેલાં છે. એ રીતે આ ખડક પણ જ્વાળામુખી હલચલની જ નીપજ છે. ત્યાંનાં ભૂસ્તરીય સંશોધનો કહે છે કે ત્યાં ૫ચાસેક લાખ વર્ષ પહેલાં જે જમીની હલચલ થઈ એમાંથી આ ખડકે આકાર લીધો હતો. ધ જાયન્ટ્સ કોઝવેનું જતન ત્યાંનું નેશનલ ટ્રસ્ટ કરી રહ્યું છે. આયર્લેન્ડના પ્રવાસે જનારા ત્યાં જવાનું ચૂકતા નથી. યુનેસ્કોએ આ સાઈટને ૧૯૮૬માં વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઈટ ઘોષિત કરી હતી. માત્ર ખડક જ નહીં ત્યાંનો સમુદ્રકિનારો પણ ખૂબ આહ્લાદક છે. વાયંગ - ઈન્ડોનેશિયા વાયંગ પહેલી વખત આ નામ સાંભળીએ એટલે કૌતુક થાય. વાયંગ એ ઇન્ડોનેશિયાનું પરંપરાગત શેડો પપેટ થિયેટર એટલે કે છાયા કઠપૂતળી નાટયકલા છે. યુનેસ્કોએ આ કલાને પેઢી દર પેઢી મૌખિક રીતે જળવાતી અમૂર્ત માનવકલાની કેટેગરીમાં સ્થાન આપ્યું છે. ૭ નવેમ્બર, ૨૦૦૩ના રોજ યુનેસ્કોએ આ જાહેરાત કરી હતી. યુનેસ્કોએ ઈન્ડોનેશિયન અધિકારીઓને કહી પણ રાખ્યું છે કે આ કલાને વિસરાવા દેતા નહીં. એનું જવાબદારીપૂર્વક જતન કરજો. મજાની વાત એ છે કે આપણાં રામાયણ અને મહાભારત જેવાં કાવ્યો પણ વાયંગમાં ભજવાય છે. એક મત એવો પણ છે કે આ કલા ભારતમાંથી જ ત્યાં પહોંચી છે અને ત્યાં તે જળવાઈ છે, કારણ કે ઈન્ડોનેશિયામાં વાયંગની શરૂઆત ક્યારથી થઈ એનું કોઈ ચોક્કસ પ્રમાણ નથી મળતું. વાયંગ ઈન્ડોનેશિયન શબ્દ છે. જેનો અર્થ થાય છે ચોક્કસ રચના દ્વારા થતું નાટક. ઇન્ડોનેશિયાના જાવા અને બાલીમાં આ શેડો પપેટ થિયેટર ખૂબ પોપ્યુલર છે. વાયંગને જાવા અને બાલીમાં ત્યાંની બોલીમાં બાયંગ પણ કહે છે. ડાયનોસોર પ્રોવિન્સિયલ પાર્ક - અલ્બેર્ટા, કેનેડા કેનેડાના અલ્બેર્ટામાં આવેલો આ પાર્ક ૧૯૭૯માં યુનેસ્કોની વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઈટમાં સામેલ થયો હતો. પાર્કની સ્થાપના ૧૯૫૫માં થઈ હતી. ત્યાંની રેડ ડિયર નદીના ખીણપ્રદેશમાં આ પાર્ક આવેલો છે. આ પાર્ક ડાયનોસોરના જીવાવશેષ માટે વિખ્યાત છે. ત્યાંથી ડાયનોસોરનાં ૪૦ જેટલાં હાડપિંજરો મળી આવ્યાં છે તેમજ મોટી સંખ્યામાં છૂટાછવાયા અવશેષો મળ્યા છે. ડાયનોસોરના ઉદ્ભવથી લઈને તે ભૂતકાળમાં ગરકાવ થઈ ગયા ત્યાં સુધીનો ચિતાર આ પાર્કમાં દર્શાવવામાં આવે છે. આ પાર્કનો ખીણપ્રદેશ અને ત્યાંની જીવવૈવિધ્યતા પણ લોકોને ત્યાં જવા આકર્ષે છે. વોલ્કેનોઝ નેશનલ પાર્ક - હવાઈ, અમેરિકા અમેરિકાનો હવાઈ ટાપુ બીચ પર બિકીનિ પહેરીને સૂરજના અજવાળે બદન શેકતી સેક્સી યુવતીઓ માટે ખૂબ જાણીતો છે. હોલિવૂડની ફિલ્મોમાં હવાઈ ટાપુ ગ્લેમરસ રીતે દર્શાવવામાં આવે છે. જાણીને નવાઈ લાગશે કે આ ટાપુ જ્વાળામુખીની કારણે ઉદ્ભવ્યો છે. તેની આસપાસ હજુ પણ બે એવા જ્વાળામુખીઓ છે જે ધૂણી ધખાવીને બેઠા છે -કિલૌયા અને મૌના લોઆ. બંને જ્વાળામુખીને હાજરાહજૂર દર્શાવતો પાર્ક એટલે વોલ્કેનોઝ નેશનલ પાર્ક. અમેરિકાના હવાઈ ટાપુ પર આવેલા આ નેશનલ પાર્કની સ્થાપના ૧૯૧૬માં થઈ હતી. યુનેસ્કોની વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઈટમાં તેને ૧૯૮૭માં સ્થાન મળ્યું હતું. આ નેશનલ પાર્કની મુલાકાત લેવાનો અનુભવ જ ખૂબ વેગળો છે. કિલૌયા ત્રણથી છ લાખ વર્ષ જૂનો હોવાનું મનાય છે અને મૌના લોઆ સાતથી દશેક લાખ વર્ષ જૂનો હોવાનું મનાય છે. હવાઈ ટાપુ કઈ રીતે ઉદ્ભવ્યા એનાં ભૂસ્તરીય અને વૈજ્ઞાનિક કારણોની જાણકારી આ પાર્ક પૂરી પાડે છે. આ પાર્ક ૩ લાખ કરતાં વધુ એકરમાં ફેલાયેલો છે. પાર્કનાં કેટલાંક આકર્ષણોમાં ૧૭૯૦ની ફૂટપ્રિન્ટ્સ છે. જે એ વખતે થયેલા યુદ્ધનો પુરાવો માનવામાં આવે છે. વોલ્કેનો આર્ટ સેન્ટર પણ છે. મોરેશિયસ Nov 09, 2013 22:53 પ્રવાસ - ડો. ભારતી રાણે ક્રેટર, કોતર અને કુદરતી કારીગરીનો પ્રદેશ યુરોપ, એશિયા, આફ્રિકા, મડાગાસ્કરથી અહીં આવી વસેલા અલગઅલગ જાતિના લોકોની એકતા અને પરસ્પર આદરભાવના અજોડ છે મોરેશિયસમાં પહેલે દિવસે તો મનમાં હતું કે માત્ર ૪૨ માઈલ લાંબા ટાપુમાં ફરી વળતાં કેટલી વાર? પણ ત્યાં ફરતા ગયા તેમ તેમ એનાં અજાણ્યાં રૂપ ઊઘડતાં ગયાં. દ્વીપના દક્ષિણ ભાગમાં ટ્રાઉ ઓક્સ સર્ફ નામનું શાંત થઈ ગયેલા જ્વાળામુખીનું મુખ છે. ઘેઘૂર વૃક્ષોથી છવાયેલા આ ૨૭૯ ફીટ ઊંડા અને ૬૫૬ ફીટ પહોળા ક્રેટરની વચ્ચે નાનકડું તળાવ રચાયું છે. કહે છે કે અંદરખાનેથી આ જ્વાળામુખી છેક રિયુન્યો ટાપુના પેટાળ સાથે જોડાયેલો છે. ટેકરીની તળેટીમાં ક્યોરપીપ નામનું ગામડું છે. ક્યોરપીપના નિવાસીઓની કલાકારીગરી બેનમૂન છે. મોરેશિયસના અજાણ્યા કિનારે નાંગરેલાં વિખ્યાત વહાણોની પ્રતિકૃતિ, કારીગરોએ એમાં કંડારેલી નાની-નાની વિગત બધું અદ્ભુત છે. દક્ષિણ મોરેશિયસમાં ગ્રાન્ડ બેઝિન નામે ઓળખાતી જગ્યાએ ટેકરીઓની વચ્ચે તળાવ છે. હિન્દુઓએ અહીં શિવમંદિર બાંધ્યું છે અને એની સામે નાનકડી ટેકરી પર હનુમાનજીનું મંદિર છે. ગંગાનું પાણી લાવીને આ તળાવમાં વિધિવત્ રેડવામાં આવ્યું, ત્યાર પછી એને ગંગા તલાઓ(તળાવ) કહેવાય છે અને એ ગંગા જેવું પવિત્ર મનાય છે. મહાશિવરાત્રિએ અહીં ભક્તોનો મેળો લાગે છે. ત્યારે જેમણે ક્યારેય ભારત ન જોયું હોય તેવા ક્રિયોલભાષી લોકો એમની ભાષામાં શિવભક્તિ કરે છે! મોરેશિયસનાં ગામડાંઓમાં ફરતાં જોયું કે મકાનોમાંથી ઘણા ખરા આંગણામાં એક ઓટલો હોય, જેના ઉપર હનુમાનજીની મૂર્તિ મૂકેલી હોય અને એટલા ઉપર ખોસેલી ઊંચી લાકડી પર લાલ-સફેદ ધજા ફરફરતી હોય, સાથે તુલસીક્યારો પણ ખરો! લોકો જરાક શામળા અને સાદા હતા. ભારતીય જેવાં દેખાતાં અને ગુજરાતી ઢબથી સાડી પહેરેલાં એક બહેન સાથે હિન્દીમાં વાત કરવા પ્રયત્ન કર્યો, ત્યારે ખબર પડી કે એમને હિન્દી આવડતી નહોતી, તેઓ ફ્રેન્ચ અથવા ક્રિયોલ જ સમજી શકતાં હતાં! એશિયનોનો પ્રભાવ ત્યાં એટલો વધ્યો છે કે સંજોગવશાત્ યુરોપ, એશિયા, આફ્રિકા, મડાગાસ્કરથી અહીં આવી વસેલા અલગઅલગ જાતિના લોકોની એકતા અને પરસ્પર આદરભાવના અજોડ છે. અલગ અલગ સંસ્કૃતિઓમાંથી વિકસેલો સૌનો સહિયારો વારસો છે. અલગ અલગ મૂળના આ લોકો વચ્ચે રોટીબેટીનો નાતો છે. સૌની સહિયારી ભાષા છે, ક્રિયોલ અને સૌની સહિયારી ઓળખાણ છે, મોરેશિયન જે હોવાનું અહીં વસતા સૌને ગોરવ છે. મોરેશિયનો ખોરાકને સુંદર રીતે સજાવીને પીરસવાની કળામાં માહેર છે. આખા ટાપુ પર ફળો તો ભરપૂર મળે. પોર્ટ લુઇસની ફ્રૂટ માર્કેટમાં પાઇનેપલ, કેળાં, સફરજન, કેરી, લીચી, પેશન ફ્રૂટ અને તરહ તરહનાં શાકભાજીની આકર્ષક સજાવટ જોવી એ પણ એક લહાવો છે. દરિયાકિનારાની કોઈ રેસ્ટોરાંમાં સાત વર્ષની ઉંમરના પામવૃક્ષને વધેરીને એના ગરમાંથી બનાવેલું ખાસ રિફ્રેશિંગ સલાડ-કોયુર દે પામિસ્તે ઉર્ફે મિલિયોનેર સલાડ સાથે સ્મોક કરેલી મરલીન માછલી, બાફેલા ચોખા સાથે વેનિસન કરી અથવા થીમ બાર્બેક્યુ સાથે પારંપરિક નૃત્યો તમે માણી શકો! અને જો તમે શાકાહારી હો ને હોટેલમાં ખાવું ન હોય તો, લારી પર કે કેબિન જેવી ઘુમટી પર આપણાં દાળવડાં જેવાં લીલાં મરચાં અને વટાણાની દાળનાં 'ગેટોક્સ પિમેન્ટ્સ' નામનાં ભજિયાં અથવા 'ધોલ્લ-પુરી' નામના ટામેટાંના રસમાં બનાવેલા મસાલેદાર પુડલા ખાઈ શકો!  ગંગા તલાઓથી થોડે દૂર પ્રવાસીઓ સાત રંગની ધરતી જોવા શેમરેલ નામના સ્થળે જાય છે. જ્વાળામુખીએ અહીં ધરતીમાં રંગોળી પૂરી છે. આમ તો આંખ ખુલ્લી રાખીએ તો આ પ્રદેશની જમીન પર આછા રંગોની બિછાત ઠેરઠેર જોવા મળે, પણ શેમરેલ પર એ જરાક વધારે સ્પષ્ટ દેખાય છે. શેમરેલની બંજર ભૂમિ છોડી, પવનમાં ડોલતાં શેરડીનાં ખેતરો વટાવતાં હરિયાળા ઊંચાણો તરફ જતાં બ્લેક રિવર ગોર્જ નામનું સ્થળ મળે. ઊંડી કરાડ કોતરતી બ્લેક નદી ટેકરી પરથી નીચે ધોધમાર પછડાતી સાગરને મળે છે, તે સ્થળે નાનકડું જંગલ છે. પક્ષીઓનાં આ અભયારણ્યમાં કેટલીક લુપ્ત થતી જતી પ્રજાતિનાં દુર્લભ પક્ષીઓ જેવાં કે, ઈકો પેરેકિટ, મોરેશિયન પિન્ક પિજિયન, કેસ્ટ્રેલ વગેરે જોવા મળે છે અને મોરેશિયસના નિવાસી પક્ષીઓ- કક્કૂ શ્રાઇક નામની કોયલ, ફલાય કેચર, મોરેશિયસ બ્લેક બર્ડ અને મોરેશિયન એર લાઇન્સના લોગોમાં દેખાય છે. તે જાજરમાન પેલિ-એન-ક્વે તો અહીં પાર વગરનાં છે. ધરતીનું સ્વર્ગ ગુલમર્ગ Nov 16, 2013 05:43 ચાલો ફરવા ગુલમર્ગ કાશ્મીરનું સૌથી સુંદર હિલ સ્ટેશન છે. ગુલમર્ગની સુંદરતાને કારણે જ તેને ધરતીનું સ્વર્ગ પણ કહેવામાં આવે છે. ગુલમર્ગ દેશનાં શ્રેષ્ઠ અને પ્રમુખ પર્યટન સ્થળોમાંનું એક સ્થળ છે. ફૂલોના પ્રદેશ તરીકે ઓળખાતું ગુલમર્ગ શહેર બારામૂલા જિલ્લામાં આવેલું છે. ગુલમર્ગની હરિયાળી અને સુંદરતા પ્રવાસીઓમાં આકર્ષણનું કેન્દ્ર છે. ગુલમર્ગ ફરવા માટે શિયાળાના સમયને વધુ ઉત્તમ ગણવામાં આવે છે અને એટલે જ અહીં ડિસેમ્બર મહિનામાં વધુમાં વધુ પ્રવાસીઓ આવતા હોય છે. * ગુલમર્ગ શહેરનું નામ પહેલાં ગૌરીમર્ગ હતું જે બાદમાં સુલતાન યૂસુફ શાહ ચાકે બદલીને ગુલમર્ગ કર્યું. ગુલમર્ગ શહેરમાં વિશ્વનો સૌથી મોટો ગોલ્ફ કોર્સ અને પ્રમુખ સ્કી રિઝોર્ટ છે. * ખિલનમર્ગ ગુલમર્ગની સૌથી સુંદર વેલી છે. અહીંના લીલાં-લીલાં મેદાનમાં ઊગેલાં ફૂલોનાં દૃશ્યો એક અદ્ભુત સૌંદર્ય વિખેરે છે. ખિલનમર્ગથી બરફમાં ઢંકાયેલો હિમાલય અને કાશ્મીર વેલીનાં દૃશ્યો જોવામાં અતિ સુંદર લાગે છે. * અહીં આવેલા અલપાથર સરોવરના પાણીમાં જૂન મહિના સુધી બરફ બનેલો રહે છે. આ ઝીલનું દૃશ્ય બહુ જ મનમોહક લાગે છે. તેમજ ગુલમર્ગથી આઠ કિલોમીટર દૂર આવેલી નિગલી નલ્લાહનું ઝરણું અફરાત શિખરમાંથી ઓગળેલા બરફ અને અલપાથર સરોવરના પાણીથી બન્યું છે.  આ સિવાય અહીં બાબા રેશીની દરગાહ છે, જ્યાં હજારોની સંખ્યામાં શ્રદ્ધાળુઓ દર્શન કરવા માટે આવે છે. * ગુલમર્ગમાં સ્કીઇંગ કરવા માટેની ઉત્તમ જગ્યા છે. સ્કીઇંગમાં રસ ધરાવનાર લોકો માટે ગુલમર્ગની ગણતરી દેશમાં જ નહીં પરંતુ વિશ્વના ઉત્તમ રિઝોર્ટમાં કરવામાં આવે છે. * ગુલમર્ગનો ગોલ્ફ કોર્સ વિશ્વના સૌથી મોટા ગોલ્ફ કોર્સમાંનો એક છે. આ ગોલ્ફ કોર્સની સ્થાપના અંગ્રેજો દ્વારા ૧૯૦૪માં કરવામાં આવી હતી. આજે પણ અહીં ઘણા વિદેશી પ્રવાસીઓ પોતાની રજાઓ વિતાવવા આવે છે. * આ સિવાય અહીં અવંતી સ્વામીનું મંદિર, પટ્ટન, વેરીનાગ, પલહલન, તંગમાર્ગ અને ગોનડોલા લિફ્ટ જેવાં અનેક દર્શનીય સ્થળો છે.