અનાવૃત - જય વસાવડા
- રજાઓમાં ફરવાની મજા માણતા પહેલા...
'પ્રવાસ કરવો હોય ત્યારે તૈયારીના ભાગ રૃપે તમારા સાથે લઈ જવા ધારેલા કપડાં અને રૃપિયા નજર સામે પાથરો. પછી એમાંથી અડધા જ કપડા લઈ લો, અને બમણા રૃપિયા લઈ લો!''
સુઝાન હેલરનું આ નખરાળું છતાં નક્કર કવોટ છે. એકસ્પિરિયન્સ બોલતા હૈ. બસ, આમાં ફેરફાર એટલો જ કે હવે બહુ બધા રૃપિયાથી વોલેટ - પર્સનો ભાર વધારવાની જરૃર નથી. ડેબિટ ક્રેડિટ કાર્ડસ જો હૈ!
સી, ટ્રાવેલ ટિપ્સ બે પ્રકારની હોય છે. એક સાથે એક ટોર્ચ, એક ચપ્પુ, એક ધાબળો રાખવો પ્રકારની જૂના જમાનાના દીપોત્સવી અંકોનાં ઘરગથ્થુ ઉપચારો સાથે છપાતી ટેકનિકલ અને બીજી... જે હવે તમે વાંચવા જઈ રહ્યાં છો, એવી સ્પેશ્યલ!
(૧) નો બક બક, જસ્ટ વોક વોક ઃ
જો પ્રવાસ કરવો હોય, અને વૃધ્ધાવસ્થા કે બીમારીને લીધે કોઈ તકલીફ કે અશક્તિ ન હોય, તો બસ ચલ ચલા ચલ! કોઈ પણ નવા સ્થળને અને તેના નકશાને પૂરેપૂરો આત્મસાત કરવાનો શ્રેષ્ઠ રસ્તો આપણા પગ નીચે જ પસાર થતો હોય છે. મતલબ, શક્ય તેટલું ચાલીને ફરવાની તૈયારી! શહેર કે ગામની 'ફીલ' ચાલીને ફરવાથી આવે. ખૂણામાં બેઠેલા ફેરિયાઓ છૂપા વળાંકો, વાતો કરવા માટે ઝળુંબતા મકાનો, નાકમાં પ્રવેશતી મલ્ટીપલ સ્મેલ્સ, જોડે ચાલતી અવનવી કાયાઓ અને માયાઓ! સુંવાળા થઈ ગયેલા આપણા રામોને થોડુંક ચાલવાથી થાક લાગે છે, શ્વાસ અને પિંડી ફુલી જાય છે. માટે રોજેરોજ ચાલવાની રજાઓ સિવાય ધરમેળે પણ પ્રેકટિસ રાખવી. સારા, ગોઠણ ન દુખે એવા મોંઘા શૂઝ રાખવા (નહિ તો પછી સાંધાની બીમારીઓના બિલ વધુ મોંઘા પડશે!) પણ ચાલીને ફરવાનો આગ્રહ રાખવો. માનસિક મોજની સાથે શારીરિક સ્વાસ્થ્ય સુધરશે ને ચરબી ઓગળશે એ એડેડે એડવાન્ટેજ!
(૨) સરખામણી તે અળખામણી ઃ
ભારતીયોની બહોત બૂરી આદત વાતેવાતમાં પર્સનલ એન્ડ જજમેન્ટલ થઈ જવાની છે. જયાં જઈએ ત્યાં આપણી અંદર જે - તે વિસ્તાર/ દેશની સ્થાનિક રીતભાત કે ખૂબીખામીઓ સાથે આપણા વતનની વાતોની સરખામણી કરવાનાં જીન્સ એક્ટિવેટ થઈ જતા હોય છે! જાણે આપણે કશુંક નવું જાણવા કે માણવા નહિ, પણ પોતાનું રાજય, દેશ, ધર્મ, ભાષા, ખાનપાન વગેરે બીજાઓથી કેટલું ચડિયાતું છે, એ કોર્ટમાં સાબિત કરવા માટે પ્રવાસો કરતા હોઈએ! આપણો હેતુ કુદરતે કેવી વૈવિધ્યસભર દુનિયા બનાવી છે, એના સબડકા ભરવાનો છે. નવી નવી સંસ્કૃતિ અને લોકોનો પરિચય કેળવવાનો છે, આપણો જ વાવટો યુધ્ધખોર સેનાપતિની માફક જયાં ને ત્યાં લહેરાવવાનો નથી!
(૩) મ્યુઝિયમ એટલે યમ યમ! ઃ
ભૂલકાંને આઈસ્ક્રીમ જોઈને જે 'યમ યમ'ની સ્વીટ ફીલિંગ થાય, એમ કોઈ પણ પ્રવાસમાં કોઈ સારૃં, વિખ્યાત, અણમોલ મ્યુઝિયમ જોઈને આપણાં મોંમાં પાણી છૂટવું જોઈએ! ઈન્ટરનેટનાં જમાનામાં ઘણા યોગ્ય રસરૃચિ ધરાવતા લોકોને પણ ઓનલાઈન લટાર લગાવવા જેટલો ઉમળકો 'ડેડ' લાગતા મ્યુઝિયમોમાં ફરવાનો થતો નથી. સો સેડ,સો બેડ. કારણ કે, બીજું બધું જે વર્તમાનમાં છે, એ તો તમને કોઈ સ્ટેશન પર પગ મૂકતાવેંત દેખાવાનું પણ મ્યુઝિયમ તો કાળની સામે બાખડીને ભૂતકાળને સજીવન કરે છે! ટેકસ્ટબૂકમાં ન સમજાય, એ મ્યુઝિયમમાં પ્રેકટિકલી સમજાય એવા રસપ્રદ મ્યુઝિયમ્સ અમેરિકા - યુરોપે ઉભા કર્યાં છે, એનું તીર્થાટન કયારેક માથું નમાવવા નહિ, પણ ખોલવા કરવા જેવું ખરૃં! અને ભારત તો આખો દેશ જ એક રસપ્રદ મ્યુઝિયમ છે!
(૪) ખાવાના નામે ભેજું ન ખાવું!
'રોમમાં રસપુરી અને પેરિસમાં પતરાં' જેવા ટ્રેડમાર્ક ટ્રાવેલ સ્લોગન્સ ગુજરાતીઓ માટે ગૌરવની નહિ, શરમની વાત છે. જો રસપુરી - પાતરાં જ ખાધા કરવા હોય તો બીજા નગરમાં ય જવાનો ખર્ચ શા માટે કરવો? ઘરની અગાસીએ જ જાવ ને! અને દુધપૌઆં ખાવ! વિશ્વભરમાં સૌથી વધુ વાનગીઓની વરાયટી આઈ લવ માય ઈન્ડિયામાં છે, એ ખરૃં. પણ પ્રવાસનો પાયાનો નિયમ એ છે કે, જયાં જાવ એ દેશના કલ્ચરની સાથે ત્યાંની સ્પેશ્યાલિટીઝ ગણાતી વાનગીઓ પણ ટેસ્ટ કરો. સભ્યતાઓ માત્ર સ્થાપત્યોમાં જ નહિ, ખોરાકમાં પણ પારકવા મળે છે. આંખની જેમ જીભને ય ટેસડા કરાવો. એક પ્રેકટિકલ વાતની બરાબર નોંધ લેવી. ભારતની બહાર પગ મૂકો એટલે જાણેય - અજાણ્યે પણ તમે એગીટેરિયન (નોનવેજ નહિ પણ ઈંડા ખાનારા) તો થઈ જ જવાના છો, માટે એની બહુ ચાંપલાશ હોય તો બહેતર કે ઘરમાં બેઠા રંગોળી કરો કે મહેમાનોનું મોં મીઠું કરાવો. બીજું, ''આહાર તેવા વિચાર કે વિકાર'' એ નર્યું ધુપ્પલ છે, માટે ભારત બહાર જાવ તો પરાણે માંસાહાર ન કરવો હોય તો મરજી હૈ આપ કી. પણ બીજાઓ એ કરે એની સુગ રાખવી હોય તો નિશાળેથી નીકળીને જવું પાસરૃં ઘેર! જીભનો ચટકો નવા નવા સ્વાદ માટે કલ્ટિવેટ કરવો પડે. બહાર નીકળવાનો અર્થ જ નવા બનવાનો છે. માટે બહાર નીકળો તો 'ગુજરાતી ભોજન ખોજ અભિયાન' પર સદંતર ચોકડી. જયાં હો તેનું ઓથેન્ટિક, એથનિક કે અલ્ટ્રામોર્ડન ફુડ ખાઈને ગુડ ગુડ મૂડમાં રહો!
(૫) ફોટો - જેનિક નહિ, 'લોકો' - જેનિક જગ્યાઓ
બહાર ફરવા જઈએ, એટલે જયાં ફોટોશોપ જેવા એડિટિંગ સોફટવેરની મદદ વિના પણ આપણું મુખારવિંદ દેખાય એવી ફેમસ જગ્યાઓએ તો જવું જ જોઈએ. તો જ બીજાઓને એ જોઈ નાખ્યાનો પોઈન્ટ સ્કોર કરી શકાય ને! પણ આવી જગ્યાઓએ ધક્કામુક્કી કરીને ય ગયા પછી અંતે તો ત્યાં આપણી જેવા ટુરિસ્ટસ જ વધુ જોવા મળવાના. જે - તે સ્થળના માણસોન મળવાનં, અને એમનું એકસપ્લોરેશન કરવાનું કયારે શકય બને? જે - તે સ્થળના એવા ચોકમાં, બારમાં, બસ સ્ટોપ પર, ધાર્મિક સ્થળો પર, બજારમાં જવું જયાં ત્યાંના લોકો અને એમની આદતોનો પરિચય થાય! હળતામળતા રહેવા માટે લાંબીલચ વાતો કરવાને બદલે હસતા રહેવું. ભાષાની બહુ ચિંતા ન કરવી, બહેરા - મૂગા લોકો પ્રેમમાં ય પડી જતા હોય જ છે ને! નહિ તો જેમ્સ બોન્ડ વર્જીન જ હોત! ખીખીખી. કોન્ફિડન્સથી કન્વર્ઝેશન (વાતચીત) શરૃ કરવી. કશુંક માર્ગદર્શન માંગવું, જે - તે જગ્યા વિશે ફૂછવું, અને મોં જોઈને જ અંદાજ મારવાને બદલે હળવીફૂલ વાતો કરતા રહેવી. નવા દોસ્તો મળે ન મળે, નવી મજાઓ જરૃર મળશે!
(૬) બાય બાય ટુ બાયિંગ ઃ
ગુજરાતી પ્રવાસીઓનું સૌથી થ્રીલિંગ એડવેન્ચર બહાર નીકળી શોપિંગ કર્યા કરવાનું (અને અમુક - તમુક માટે બ પોરે દાળ - ભાત શોધી, રાત્રે દારૃ પીધા કરવાનું!) હોય છે. એક તો ઓલ-રેડી અથાણા-થેપલાંથી લદબદ ખદબદ સામાનનો ખડકલો લઈને જ નીકળ્યા હોય અને વધુમાં નવું જોવા -સાંભળવા - જોવાને બદલે નવું ખરીદવામાં જ બધાને થ્રિલ આવતી હોય છે. કોઈ જગ્યાની સ્પેશ્યાલિટી ગણાય અને પછી ઘેરબેઠાં ન મળે, એળી 'સુવેનિઅર' ટાઈપ ચીજો સિવાય બહુબધી ખરીદીનો મોહ ટાળવો. કપડાં તો ભારતમાં ય સરસ હોય જ છે. અને ગ્લોબલી નેટ કનેકટેડ વિશ્વમાં ઘણીખરી ચીજો જરાક એકસ્ટ્રા ભાવ (કયારેક તો એકસ્ટ્રા ડિસ્કાઉન્ટ) પછી ઘેર બેઠાં મળી રહે છે. આવી દુનિયાને દેખાડવાની ખરીદીનો મોહ કંટ્રોલ કરીને એ માટેના પૈસા પ્રવાસમાં એવી બાબતોમાં નાખો, જે ઘેર બેઠાં મળવાની નથી અને જેનું વજન ઘેર સુધી ઉંચકવાનું નથી જેમ કે, સ્થાનિક સંગીત - નૃત્યની કોર્ન્સ્ટ, ડ્રામાના શોઝ, કિલ્લાઓ કે બગીચાઓમાં ફરવાના અનુભવો, તહેવારોની ઉજવણી, સ્થાનિક વ્યક્તિઓ સાથે મુલાકાતો એટસેટરા... ટૂંકમાં શોપિંગમાં બચાવો, શોઝમાં ઉડાવો!
(૭) પેકેજ પેઈડ ટુર નહિ, સેલ્ફ મેઈડ ટુરઃ
જો શકય હોય તો માર્કેટિંગ પૂરતી લલચામણી અને ટ્રાવેલિંગ પૂરતી બિહામણી લાગતી પેકેજ ટુરની લપસણી દિશા ટાળી, જાતે જ પ્રવાસનું સાહસ કરવું જોઈએ. બસ, થોડા સા ઈન્ટરનેટ યા લાયબ્રેરીમેં રિર્સચ, થોડી અનુભવી દોસ્તો સે ગપસપ, થોડે ખટ્ટેમીઠે ખ્વાબ, ઔર કુછ કમાયા - કુછ બચાયા હુઆ બેન્ક બેલેન્સ - ઉસ મેં મિલા દો કુછ ઉમંગ કે રંગ ઔર હોગા જો નશા તૈયાર વો ફેસ્ટિવલ ટ્રાવેલ્સ હૈ! ઘણી વખત આખી દુનિયા ભીડ જમાવી બેઠી હોય એવા, ફિલ્મોમાં ય જોઈ જોઈને ધરાઈ ગયા હોઈએ એવા જગજાણીતા સ્થળે જવા કરતાં, કોઈએ ભાગ્યે જ જોયું હોય એવું કોઈ ખૂણામાં દબાયેલું અજાણ્યું પણ અફલાતૂન સ્થળ શોધી કાઢવામાં આતશબાજીનો આનંદ મળે છે. થોડું પ્લાનિંગ સાથે કોઈ ્સ્થળે પહોચવું, પણ પછી થોડુંક પ્લાનિંગ પડતું મૂકી રેન્ડમ રખડપટ્ટી કરવાની. એમ ને એમ જ બસ, કોઈ રસ્તા પર કે કોઈ દિશામાં ચાલવું! માપસરની હોટલ રાખી પૈસા એટલે બચાવવાના કે તમે નવી જગ્યા જોવા જાવ છો કોઈ માભાદાર બેડરૃમમાં સૂવા નહિ. આમે ય સૂવા - ન્હાવા સિવાય હોટલનું શું કામ છે? પણ એ પૈસાથી અલગારી રીતે ફરવું ચસચસાવીને બધું તાકાતનું ટીપેટીપું નિચોવીને જોવું, પણ એક દિવસમાં બધું ફક્ત ટિક કરવા માટે ઉચક જીવે અને ઉભડક શ્વાસે પૈસા વસૂલ કરવા જોવાનો મતલબ નથી. એવો પ્રવાસ મગજમાં 'ટેન્પ' ફાઈલ બનાવશે જે તરત જ ડિલિટ થઈ જશે. પણ ગમે ત્યાં બે વાર જઈ શકો, જયાં જાવ ત્યાં જરાક ફોટા પાડયા વિના, પાછા ફરવાની ઉતાવળમાં દોડયા વિના થોડીક વાર શાંતિથી ઊભા ઊભા એ જગ્યાને, એના વાયબ્રેશન્સને અંદર ઉતરવા દેવાના. ઓડિયો, વિઝયુઅલ અનુભૂતિને શ્વાસની સાથે ભરી લેવાની ભલે, ઓછું જોવાય પ ણ જે જોવાય એ રસથી માણી શકાય, એનું નામ ઉત્સવ છે. એ માટે બહુ બહુ તો પ્રાથમિક અંદાજ માટે પેકેજ ટૂર કરવી, પણ પછી તો જેનું રિમોટ કંટ્રોલ આપણા હાથમાં હોય એવા જ પ્રવાસો ખેડવા! એક અનપ્રેડિકટબલ એડવેન્ચરનો ચાર્મ માણવા માટે!
પ્રવાસ એક પાઠશાળા છે બહાર જઈને હોમસિક થઈ જવાને બદલે સતત હોમમાં રહીને ય સિક થઈ શકાય છે. ફરવું એટલે જીવવું એવું પરીકથાનો લેખક હાન્સ ક્રિશ્ચિયન એન્ડરસન કહેતો! કયારેક કોઈ દિવાળીએ ફરજીયાત પ્રવાસ નહિ કરી શકો, એ દિવાળીએ આસપાસનાં ફટાકડા ફોડી કંટાળેલા બચ્ચાંઓને કહેવા માટેના અવનવા અનુભવોનું ય બેન્ક બેલેન્સ વધારવું પડશે ને!
ડરો નહિ, ફરો!
